Fazla Mesai Hesaplama
Fazla mesai işçinin haftalık kırk beş saati aşan çalışmasını ifade eder. Haftalık çalışma süresi aksi sözleşmeyle belirlenmediği sürece, çalışma günlerine eşit olarak bölünür. İşçinin bir haftada kırk beş saatten fazla çalışma yapması işçi lehine, işveren aleyhine bir alacak hakkı doğurur. Fazla mesai yapan işçinin ücreti saat başına zamlı olarak ödenir. Zamlı ödenecek olan fazla mesai ücretinin nasıl hesaplanacağına ilişkin düzenleme 4857 Sayılı İş Kanununda yapılmıştır. Çalışılan iş yerinin, yapmış olduğu işin niteliğine göre, ülke yararları, üretimin artırılması gibi sebeplerle işçiden fazla mesai yapması istenebilir. Denkleştirme esasının uygulandığı hallerde fazla çalışma ücretinden bahsedilemez.
Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır
Fazla mesai yapan işçi bir haftada toplam kırk beş saatten fazla çalışan işçidir. 4857 Sayılı İş Kanununa göre haftalık çalışma süresi kırk beş saati aşamaz. Çalışma süresinin haftalık kırk beş saati aşması halinde işçiye, aşan kısmın ücretinin ödenmesi gerekmektedir. Kırk beş saati aşan çalışmaların ücreti; her bir saatlik fazla çalışma için normal saatlik ücretin yüzde elli artırılması suretiyle ödenecektir. Fazla çalışma yapan işçi, yapmış olduğu çalışmalara karşılık zamlı saatlik ücret alır veya ücret yerine çalışılan her bir saat için bir saat otuz dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi yapmış olduğu fazla çalışma yerine artırılmış ücreti kabul etmeyip serbest dinlenme zamanı kullanmayı tercih etmiş ise bu dinlenme hakkını altı ay içerisinde, çalışma sürelerinde, ücretinde herhangi bir kesinti olmaksızın kullanabilir.
Fazla Mesai Ücreti Hesaplama Örnek
İpek, haftalık kırk beş saat çalışma yapan A firmasıyla anlaşmış ve işe başlamıştır. İlk üç ay haftalık çalışma süresi kırk beş saati aşmamış ve işveren ile anlaşmış olduğu maaşı almıştır. Dördüncü ayın ilk haftası toplam kırk sekiz saat, ikinci haftası elli bir saat, dördüncü haftası ise elli beş saat çalışma yapmıştır. A firması, İpek fazla çalışma yapmış olmasına rağmen İpek’ e yine aynı maaşı vermiş, fazla çalışmış olduğu sürelerin parasını vermemiştir. İpek’in bilgisayar mühendisi olarak çalıştığı iş yerinden kazanmış olduğu saatlik ücret 40 TL’ dir.
Yapılan fazla çalışma ücretini hesaplayalım.
Daha öncede belirttiğimiz gibi haftalık kırk beş saati aşan çalışmalar fazla mesai sayılacaktır. Fazla çalışma ücreti, normal çalışmanın saatlik ücretinin yüzde elli artırılması suretiyle ödenir.
İpek; dördüncü ayın ilk haftası toplamda kırk sekiz çalışmış olup fazla çalışma süresi üç saattir,
Dördüncü ayın ikinci haftası toplamda elli bir saat çalışmış olup fazladan yapmış olduğu çalışma süresi altı saattir,
Dördüncü ayın dördüncü haftası toplamda elli beş saat çalışmış olup fazladan yapılan çalışma on saattir.
İpek bir ay içerisinde toplamda on dokuz saat fazla çalışma yapmıştır.
İpek’in yapmış olduğu işten almış olduğu saatlik ücret 40 TL’dir. Fazla çalışma yapılması halinde, bu ücret yüzde elli artırılarak yani 60 TL olarak ödenecektir. Toplamda on dokuz saat fazla çalışma yapılmış olduğuna göre İpek’e fazla çalışmaları sebebiyle ödenecek ücret;
19 x 60= 1.140,00 TL şeklinde hesaplanacaktır. İşveren tarafından İpek’e fazla çalışma ücreti olarak 1.140,00 TL ödenmelidir. İpek isterse fazla çalışma ücreti talep etmeyip işverenden serbest dinlenme hakkı da talep edebilir. Serbest dinlenme hakkı ise her bir saatlik fazla çalışma ücreti için bir buçuk saattir. Bu durumda İpek’e 28,5 saatlik serbest dinlenme hakkı verilmelidir. Verilen bu serbest dinlenme hakkını İpek, altı ay içerisinde çalışma saatlerinde, herhangi bir ücret kesintisi olmadan kullanabilecektir.
Fazla mesai süresi yıllık iki yüz yetmiş saatten fazla olamaz.
Gece Süresi ve Gece Çalışmalarında Fazla Mesai
Gece çalışmalarında fazla mesai ücretini anlatmadan önce, hukuktaki gece süresinin tanımını yapmakta fayda vardır. Gece süresi 4857 Sayılı İş Kanununun 69. maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre gece en geç saat 20.00’de başlar en erken saat 06.00′ da biter. Her durumda on bir bir saat süren bir dönemdir. Kural olarak işçilerin gece çalışma süresi yedi buçuk saati geçemez.
İşçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatten fazla gece çalışması yaptırılabilecek sektörler; turizm, özel güvenlik hizmetleri, sağlık hizmetleridir.
Zorunlu Nedenlerle ve Olağanüstü Hallerde Fazla Mesai
Zorunlu nedenlerle fazla mesai 4857 Sayılı İş Kanununun 42. maddesinde hüküm altına alınmıştır. Buna göre; işyerinin normal çalışmasını devam ettirecek, yeteri kadar işçiye fazla çalışma yaptırılabilir. İş yerinde arıza meydan gelmesi, arıza veren makinelerin acil tamirinin gerekmesi, zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması gibi nedenler, zorunlu nedenler olarak kabul görmektedir. Böyle bir durumda fazla çalışan işçilere dinlenme süresi verilmesi gerekmektedir.
Olağanüstü hallerde fazla çalışma ilgili kanunun 43. maddesinde kendine yer bulmuştur. Seferberlik ilan edilmesi halinde, seferberlik süresini aşmamak koşulu ile yurdu savunmanın gereğini sağlayan iş yerlerinde işçilere, fazla çalışma yaptırılabilir. Bu durumda günlük çalışma süresini Cumhurbaşkanı belirler. Yer altında çalışanlara bu iki istisnai madde dışında fazla çalıştırma yaptırılamaz.
Fazla Sürelerle Çalışma
Fazla mesai ile fazla sürelerle çalışma kavramları birbirinden farklıdır. Fazla sürelerle çalışma, haftalık kırk beş saatin altında yapılan iş sözleşmelerinde haftalık çalışma saatini aşan, kırk beş saate kadar olan kısımlar hakkında söz konusu olmaktadır. Fazla sürelerle çalışmada işçiye yapmış olduğu her saatlik fazla sürelerle çalışma için, normal saatlik çalışma ücretinin yüzde yirmi beş fazlası ödenir. Zamlı ücret yerine işçi isterse işverenden serbest zaman da talep edebilir. Bu durumda işçiye her bir saatlik fazla sürelerle çalışma için bir saat on beş dakika serbest zaman verilir. İşçi bu serbest zaman hakkını altı aylık süre içinde, çalışma saatlerinde, ücretinde herhangi bir kesinti olmadan kullanmalıdır.
Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti Hesaplama Örnek
Cihat, B şirketiyle haftalık kırk saat çalışma karşılığında anlaşmıştır. Sözleşmeye göre Cihat, haftanın beş günü günde sekiz saat çalışacaktır. Cihat işe başladıktan sonra ikinci ayın ikinci haftası kırk dört saat, üçüncü ayın birinci haftası kırk üç saat, dördüncü ayın üçüncü haftası ise kırk iki saat çalışma yapmıştır. Buna karşılık işveren Cihat’a fazladan herhangi bir ödeme yapmamıştır. Cihat’ın saatlik ücreti 60 TL’ dir.
Cihat’ın fazla sürelerle çalışması sebebiyle alacağı ücreti hesaplayalım.
Cihat;
İkinci ayın ikinci haftası dört saat,
Üçüncü ayın birinci haftası üç saat,
Dördüncü ayın üçüncü haftası ise iki saat fazla sürelerle çalışma yapmıştır. Fazla sürelerle çalışma yapılması halinde normal saatlik ücretin yüzde yirmi beş artırılmış hali işçiye verilir. Buna göre normal saatlik ücreti 60 TL olan Cihat’ a, fazla sürelerle yapmış olduğu her saatlik çalışma için 75 TL ödenmelidir. Cihat toplamda dokuz saatlik fazla sürelerle çalışma yaptığına göre, Cihat’ a verilmesi gereken ücret;
9×75 = 675 TL olmalıdır. Cihat zamlı ücret istemez, serbest dinlenme hakkı talep ederse her bir saat fazla sürelerle çalışma için bir saat on beş dakika dinlenme hakkı kazanır. Buna göre Cihat’a 11 saat 15 dakika serbest dinlenme hakkı tanınmalıdır.
Telafi Çalışması
İşveren dört ay içerisinde çalışılmayan süreler için işçilere telafi çalışması yaptırabilir. Telafi çalışması; zorunlu nedenlerle işin durması, işin tamamen tatil edilmesi, işçinin talebi, işyerinin bayram tatillerinden önce tatil edilip tatille birleştirildiği hallerde yaptırılabilir. Telafi çalışmaları fazla mesaiden sayılmaz. Telafi çalışmaları günde üç saatten fazla olamayacağı gibi tatil günlerinde de telafi çalışması yaptırılması mümkün değildir.
Sonuç
Fazla mesai ücretinin işçinin haftalık kırk beş saatten fazla yapmış olduğu çalışmanın karşılığıdır. İstisnai durumlar ayrık olmak tutulmak şartı ile işçinin yapmış olduğu fazla mesai sebebiyle kazanmış olduğu ücret ödenmelidir. Fazla mesai ücreti beş yıllık zamanaşımına tabi olup beş yıllık süreden sonra işçi tarafından talep edilemeyecektir. Zamanaşımına uğrayan borç eksik borç niteliğinde olup bir sebeple zamanaşımına uğramış fazla mesai ücreti işveren tarafından ödenmiş ise ödenen bu meblağın iadesi işçiden talep edilemeyecektir. Fazla mesai ücretine ilişkin uyuşmazlıklarda görevli mahkemeler ise iş mahkemeleridir. Hak kaybına uğramamak adına bu süreci bir avukat aracılığı ile yürütmek yerinde olacaktır.
Fazla Mesai Hesaplama Nasıl Yapılır?
Fazla mesai hesaplama işçinin bir saatlik normal ücretinin yüzde elli artırılmış hali baz alınarak yapılır. Haftalık kırk beş saatten fazla yapılan çalışmalar fazla mesaiden sayılır.
Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti Hesaplama Nasıl Yapılır?
Fazla sürelerle çalışma ücreti işçinin normal saatlik ücretinin yüzde yirmi beş artırılmış hali baz alınarak yapılır. Sözleşmeyle haftalık kırk beş saatten az bir çalışma süresi belirlenmiş ise bu çalışma süresinden fazla kırk beş saatten az yapılan haftalık çalışma sürelerinde işçiye bu doğrultuda bir ödeme yapılır.
[…] Fazla mesai ücreti, […]