Gözaltı ve tutuklama sıklıkla karıştırılan iki kavramdır. Her ne kadar vatandaşlar tarafından ayrımı yapılması zor olsa da aslında her ikisi de birbirinden son derece farklı olgulardır. Öncelikle belirtmek gerekirse hem gözaltı hem de tutuklama ceza hukukundaki koruma tedbirlerindedir.
Ceza hukukunda diğer koruma tedbirleri ise şunlardır:
- Yakalama,
- Adli kontrol,
- Arama,
- El koyma,
- Gizli soruşturmacı atanması,
- Telekomünikasyon yoluyla yapılan iletişimin denetlenmesi,
- Teknik araçlarla izleme.
Gözaltı ve tutuklama arasındaki farklara değinmeden önce her ikisini de ayrı ayrı başlıklar altında incelemek yerinde olacaktır.
Gözaltı Nedir ?
Gözaltı kavramı Ceza Muhakemeleri Kanununun 91. Maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre yakalanan kişi derhal bırakılmazsa, soruşturma tamamlanana kadar gözaltına alınmasına karar verilebilir. Gözaltı kararı verme yetkisi Cumhuriyet Savcısındadır.
Gözaltı Süresi
Gözaltı süresi, şüphelinin yakalanma yerine en yakın hakim, mahkemeye gönderilmesi için gerekli olan zorunlu süreler hariç (bu süre en fazla on iki saat olabilir.) yakalama olgusunun gerçekleşmesinden itibaren yirmi dört saati geçemez. Toplu bir suç söz konusu ise yani iki veya daha fazla kişi tarafından işlendiği düşünülen bir suç varsa; şüpheliler en geç 4 gün içerisinde hakim karşısına çıkarılmalıdır.
Gözaltı Nedenleri
Gözaltına alma kararı verilebilmesi için, bu hususun soruşturma açısından zorunlu olması ve kişinin suçu işlediğine dair somut delilerin bulunması gerekir.
Yine bazı suçlar bakımından suçüstü halleriyle sınırlı olmak üzere kolluk amirleri tarafından da gözaltı kararı verilebilir. Bu suçlar aşağıdaki gibidir:
- Toplumsal olaylar sırasında işlenen cebir ve şiddet içeren suçlar.
- Kasten öldürme
- Kasten yaralama
- Cinsel saldırı
- Çocukların cinsel istismarı
- Hırsızlık
- Yağma
- Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti
- Bulaşıcı hastalıklara ilişkin tedbirlere aykırı davranma
- Fuhuş
- Kötü muamele
- Terörle Mücadele Kanununda yer alan suçlar
- Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 33 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen suçlar.
- İl İdaresi Kanununa dayanılarak ilan edilen sokağa çıkma yasağını ihlal etme.
- Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun 3 üncü maddesinde belirtilen suçlar.
Gözaltı Kararına İtiraz
Gözaltı süresinin uzatılması kararı da Cumhuriyet Savcısı tarafından verilir. Bu karara itiraz; yakalanan kişi, müdafii, kanuni temsilci, eş, birinci veya ikinci derecede kan hısmı tarafından sulh ceza hakimliğine yapılabilir. İtiraz doğrultusunda şüphelinin serbest bırakılması halinde yeni ve yeterli delil elde etmedikçe kişinin tekrardan yakalanmasına karar verilemez.
Yakalanan, gözaltına alınan kişilerin durumu derhal bir yakınına bildirilmelidir. Kişi yabancı ise durumu, vatandaşı olduğu devletin konsolosluğuna bildirilir.
Aşağıda belirtilen hallerde kişinin yakalanmasına karar verilebilir:
- Yakalanmışken kolluğun elinden kaçan şüpheli, sanık, hükümlü hakkında Cumhuriyet savcıları ve kolluk kuvvetleri yakalama emri verebilir.
- Kovuşturma evresinde sanığın kaçak olması halinde yakalama emri resen veya Cumhuriyet savcısının talebi üzerine hakim tarafından verilebilir.
Tutuklama Nedir ?
Tutuklama Ceza Muhakemeleri Kanununun 100. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre; kuvvetli suç şüphesinin, somut delillerin ve tutuklama nedeninin bulunması durumunda kişi hakkında tutuklama kararı verilebilir. Fakat şunu da belirtmek gerekir ki; tutuklama kararı verilebilmesi için bu koruma tedbirinin işlendiği düşünülen suç ile ölçü olması gerekmektedir. Ölçülü olmaması halinde tutuklama kararı verilemez.
Tutuklama Nedenleri
Tutuklama nedeninin var olduğu kabul edilebilecek haller aşağıdaki gibidir:
- Şüpheli, sanığın kaçma, saklanma veya kaçacağını gösteren somut emareler varsa,
- Delilleri yok etme,
- Delilleri gizleme,
- Delilleri değiştirme,
- Tanık veya mağdur üzerinde baskı yama girişiminde bulunulması,
Hususlarında kuvvetli şüphe varsa yine aşağıda belirtilen suçlarda söz konusu ise tutuklama nedenin var olduğu kabul edilebilir:
- Soykırım ve insanlığa karşı suçlar,
- Göçme kaçakçılığı ve insan ticareti,
- Kasten öldürme,
- Kasten yaralama,
- Neticesi sebebiyle ağırlaşmış kasten yaralama,
- İşkence,
- Cinsel saldırı,
- Çocukların cinsel istismarı,
- Hırsızlık,
- Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti,
- Suç işlemek amacıyla örgüt kurma,
- Devletin güvenliğine karşı suçlar,
- Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar,
- Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunda tanımlanan silah kaçakçılığı,
- Bankalar Kanununun 22 nci maddesinin (3) ve (4) numaralı fıkralarında tanımlanan zimmet suçu,
- Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda tanımlanan ve hapis cezasını gerektiren suçlar.
- Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 68 ve 74 üncü maddelerinde tanımlanan suçlar.
- Orman Kanununun 110 uncu maddesinin dört ve beşinci fıkralarında tanımlanan kasten orman yakma suçları.
- Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 33 üncü maddesinde sayılan suçlar.
- Kadına karşı işlenen kasten yaralama suçu.
- Sağlık kurum ve kuruluşlarında görev yapan personele karşı görevleri sırasında veya görevleri dolayısıyla işlenen kasten yaralama suçu.
- Millî Eğitim Bakanlığına bağlı resmî eğitim kurumlarında yönetici, öğretmen, usta öğretici, yabancı uyruklu öğrencilerin eğitimine yönelik Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yürütülen projelerde öğretici/öğretmen veya rehber danışman; özel öğretim kurumlarında yönetici, öğretmen, uzman öğretici ve usta öğretici olarak görev yapanlar ile Millî Eğitim Bakanlığına bağlı resmî eğitim kurumları ve özel öğretim kurumlarında ders ücreti karşılığı ders okutanlara ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarında görev yapan öğretmenlere karşı görevleri sırasında veya görevleri sebebiyle işlenen kasten yaralama suçu.
Sadece adli para cezasını gerektiren ve vücut dokunulmazlığına kasten işlenen suçlar hariç olmak üzere hapis cezasının üst sınırı iki yıldan fazla olmayan suçlar için tutuklama kararı verilemez.
Tutuklama Kararı Kim Tarafından Verilir ?
Tutuklama kararı, soruşturma evresinde Cumhuriyet savcısının istemi üzerinde sulh ceza hakimi tarafından, kovuşturma evresinde ise resen veya Cumhuriyet savcısının istemi üzerine mahkemece karar verilir.
Tutuklama Kararına İtirazın Reddedildiği Haller
- Kuvvetli suç şüphesinin bulunması,
- Tutuklama nedenlerinin var olması,
- Tutuklama tedbirinin ölçülü olması,
- Adli kontrolün yetersiz kalacağına kanaat getirilmesi.
Tutuklama istenilmesi halinde şüpheli veya sanık tarafından baro tarafından görevlendirilecek bir müdafiin yardımı talep edilebilir.
Tutuklama kararının verilmemesi halinde, şüpheli veya sanığın serbest bırakılması gerekir.
Tutuklama Süreleri Nelerdir ?
Ağır ceza mahkemesinin görevine girmeyen işlerde tutukluluk süresi bir yılı geçemez. Zorunlu hallerde bu süre altı ay daha uzatılabilir.
Ağır ceza mahkemesinin görevine giren işlerde ise tutukluluk süresi en çok iki yıl olabilir. Bu süre toplamda üç yılı geçmemek üzere uzatılabilir. 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar ile 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlarda ise beş yılı geçemez.
Soruşturma evresinde ise tutukluluk için azami süreler aşağıdaki gibidir:
- Ağır ceza mahkemesinin görevine girmeyen işlerde altı ay,
- Ağır ceza mahkemesinin görevine giren işlerde bir yıl.
- Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar, Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar ve toplu olarak işlenen suçlar bakımından bu süre en çok bir yıl altı ay olup, gerekçesi gösterilerek altı ay daha uzatılabilir.
Çocuklar Açısından Tutukluluk Süreleri Nasıl Uygulanır ?
Tutukluluk süreleri, suç fiilini işlediği sırada on beş yaşını doldurmamış çocuklar bakımından yarı oranında, on sekiz yaşını doldurmamış çocuklar bakımından ise dörtte üç oranında uygulanır.
Tutukluluğun İncelenmesi
Soruşturma evresinde tutuklama kararı verilmesi halinde en geç otuzar günlük sürelerle tutukluluğun devamının gerekip gerekmeyeceğine Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hakimi tarafından şüpheli veya müdafiinin dinlenilmesi suretiyle karar verilir.
Gözaltı ve Tutuklama Arasındaki Farklar Nelerdir ?
Makalemizde belirttiğimiz tüm hususlar dikkate alındığında iki kavram arasındaki farklar aşağıdaki gibidir:
- Karar veren mercii bakımından,
- Süre bakımından,
- Kararların incelenmesi açısından farklılıklar bulunmaktadır.
